Về Ý Nghĩa Sanh Tử Trong Phật Đạo

Các bạn! ... Lần này, chúng ta tìm hiểu ý nghĩa “Sanh−Tử” trong Phật đạo, nó không mới đối với người tu hành, nhưng mới với HĐ chúng ta, vì từ trước đến giờ chúng ta chưa có dịp mổ xẻ đến nơi đến chốn đề tài này. Câu chuyện như sau:

• “Làm Chủ Sanh – Tử” ... Hiểu Như Thế Nào Trong Phật Đạo?

Hỏi: Thưa Thầy! Gần đây chúng con nghe nói, có một vài vị tu hành tuyên bố đã “làm chủ được sanh tử”. Xin Thầy cho biết, tu hành trong Phật đạo có thể làm chủ được sanh tử hay không?

− Đáp: Làm chủ sanh tử là làm chủ như thế nào?

Hỏi: Theo con nghe người ta đồn, vị nào làm chủ được sanh tử thì: “Muốn sống hay chết tuỳ ý”. Đối với vị đó, thích thì sống dài dài, sống bất kể năm tháng cho thiên hạ ghê chơi, sống ngang bằng trời đất, giống như Tề Thiên... Còn không thích thì, về chầu Phật tổ cái một, dễ như trở bàn tay, không nói on đơ ^[[1]] gì hết!

− Đáp: Thế cái vị “làm chủ sanh tử ấy” sống được bao nhiêu?

Hỏi: Hình như không quá chín chục!

− Đáp: Thỉnh thoảng mình cũng có nghe “người ta đồn” về những chuyện như vậy, nhưng tất cả cũng chỉ dừng lại ở tin đồn! Sự thật như thế nào thì chưa thể kiểm chứng, và bản thân mình cũng không đủ điều kiện kiểm chứng những thông tin ấy!

Nhưng theo mình thì, người đời chết “dễ như trở bàn tay” mình có thấy có biết, còn muốn sống bao lâu, sống theo ý thích, chuyện này có lẽ phải coi lại. Bởi lẽ, giới hạn của tuổi đời, giới hạn về thân nghiệp một hữu tình không thể là vô tận, nó cũng không phải thuộc loại “muốn là được” như việc “xài tiền trong túi”!

Hỏi: Thưa Thầy! Trong thế gian này, hay nói khác hơn, trong đạo pháp. Thầy có nghe nói đến cái môn làm chủ sanh tử này không?

− Đáp: Từ ngàn xưa, con người luôn luôn mơ ước “thọ dữ thiên tề” tức sống ngang trời đất, sống hoài không chết, mơ ước này xét ra là chánh đáng. Và, cũng từ ngàn xưa, không biết bao nhiêu nhà đạo học, bao nhiêu vua chúa, bao nhiêu người giàu có, kể cả những nhà khoa học của hôm nay. Đầu tư trí tuệ, đầu tư công sức, đầu tư tiền của nhằm cố đi tìm bí quyết “sống mãi với thời gian”, nhưng hình như chưa có một ai thực hiện được ước mơ này! Thậm chí, có vị đã chết trước khi nồi thuốc trường sinh nấu chín!

• Phật Đạo Và “Sanh -Tử”.

Hỏi: Thưa Thầy! Thế, đối với Phật đạo... Cái sự vụ sanh tử, nhà Phật giải quyết như thế nào?

− Đáp: Câu pháp đầu tiên, Phật tuyên thuyết trước ba cõi: “Kiều Trần Như! Sắc (thân) là vô thường. Cái gì vô thường, sẽ bị biến hoại. Này Kiều Trần Như! Thọ, tưởng, hành, thức (tâm và các cảm nhận thuộc về tâm thức). Cũng đều (vô thường) như vậy!”

Theo ý nghĩa lời tuyên thuyết này thì, thân (và tâm) là vô thường, nó phải chịu quy luật sanh tử, không thể làm khác đi được. Có nghĩa rằng, thân và tâm này trong trăm năm của đời người, ta không bỏ nó thì, nó cũng bỏ ta và, điều này đã và đang là quy luật. Cái quy luật mà thiên hạ nghe qua liền “nổi da gà” chớ chẳng phải chuyện chơi!

Cho nên, nếu có ai nói rằng “mình làm chủ được sanh tử”, thì nhất định người đó có thể bắt thân xác này phải nghe lời: “Này chú mày, hãy ở với ta thêm vài ba trăm năm nữa, cho ta chứng minh với thiên hạ rằng ta là chủ của chú mày!”.

Nếu thân không nghe những lời trên, mà nó nhất quyết bỏ ta mà đi thì, chuyện “làm chủ hay làm tớ” cần phải...coi...lại!

Vả lại, con người ta, hay khác hơn thân này, mạng này, có một ngàn lẻ một (1001) kiểu chết. Có khi chết trên trời, có khi chết dưới nước, có khi chết trong đất, có khi chết vì lửa, có khi chết vì gió, chết do ăn nhiều, chết do thiếu đói, chết bởi xe tông, chết do đạn lạc, chết vì ôn dịch, chết tại chiến tranh, chết bởi quá sung, chết do thất vọng, chết tại cái miệng, chết tại cái ngu, lúc chết trên giường, lúc chết ngoài đường, lúc chết trong bụi rậm, có cái chết được báo trước, có cái chết cũng rất bất ngờ, v.v... Nói chung, không ai trên đời có thể “thống kê nổi các kiểu chết”, mà thống kê còn không hết, thì làm chủ cái kiểu chết nào đây?

Hỏi: Như vậy Phật đạo dạy người tu hành đối phó với sanh tử như thế nào?

− Đáp: Phật đạo có bốn đế (hay Tứ Đế) là Khổ đế, Tập đế, Diệt đế và Đạo đế.

• KHỔ ĐẾ: Giải quyết tám món khổ nhân thế, đó là: Sanh khổ, lão khổ, bệnh khổ, tử khổ, ái biệt ly khổ, cầu bất đắc khổ, oán tắng hội khổ, ngũ ấm xí thịnh khổ... Tức là, Phật đạo chỉ giúp người giác ngộ, thấu suốt chân lý. Khi giác ngộ, thấu suốt chân lý, cho dù trong đời sống, tám món nói trên có xảy ra (dù sanh tử có đến với họ), cũng không làm khổ họ được. Phật đạo giúp người ra khỏi “sanh tử khổ”, chứ không giúp người thoát khỏi “Sanh-Tử”. Hay nói khác hơn, Phật đạo không giúp người thoát chết hay trở thành BẤT TỬ theo nghĩa đen! Và Khổ Đế của Phật đạo chỉ nhằm giải quyết phần việc này vì thế, ֎Phật đạo còn gọi là “Đạo Diệt Khổ” (Khổ Đế)!֎ Do sanh tử không còn là nỗi khổ, không còn là chuyện phải bận tâm như nhân gian, nên Cổ Đức sau khi giác ngộ, thường ví “Sanh Tử Tức Niết Bàn”. Có nghĩa, chuyện chết sống đau khổ của đời người, đối với các vị ấy cũng an vui như đang sống! Ta có thể đưa ra một vài ví dụ để minh hoạ cho điều này. Người đời chen nhau đi xem hát, vì xem hát đối với họ là vui. Nếu đối với một vị nào đó, chuyện chết sống cũng vui như xem hát, thì việc “chen lấn”để có được tấm vé “xem tuồng sanh tử”thì cũng dễ hiểu thôi!

Và thực tế, các vị Anh Hùng, các bậc gan dạ, những người chán sống... cũng xem cái chết “nhẹ tựa lông hồng” không muốn sống thì chết, đâu cần tu tập hay đắc quả gì ghê gớm! Vì thế, làm chủ hay không làm chủ sanh tử, không phải là trọng tâm của Phật đạo mà, làm thế nào để “Sanh tử chẳng khác Niết Bàn”, tức sống hay chết cũng đều an vui mới là chuyện cần bàn!

• TẬP ĐẾ: Ngoài tám món khổ nói trên, một người chưa giác ngộ, sẽ bị các Kiết Sử, tức những món trói buộc như tham, sân, si... làm cho phiền não. Người tu hành trong Phật đạo, nhờ Giác Ngộ Tự Tâm, Tập Nhân tự thanh tịnh. Khi Tập Nhân thanh tịnh, Kiết Sử sẽ không hiện khởi. Kiết Sử không hiện khởi, phiền não sẽ tịch diệt. Đây là phần việc của Tập Đế. Vì thế, ֎Phật đạo còn gọi là “Đạo Diệt Phiền Não” (Tập Đế).֎ Cũng chính những lẽ này, Cổ Nhân thường ví “Phiền Não Tức Bồ Đề”.

Có nghĩa rằng, Tập Nhân và Kiết Sử đối với những người chưa “Giác Ngộ Tự Tâm” là mối hoạ phiền não. Nhưng với người giác ngộ, những thứ ấy lại là “cơ duyên tốt” để họ quán chiếu tâm lượng nhân sanh, mà vun bồi hành trang Trí Tuệ cho tự thân!

• DIỆT ĐẾ: Khi khổ và phiền não đã tịch diệt. Người này tâm trí sáng suốt, bây giờ vị ấy mới bình tâm, nhận ra “Bản Lai Tâm Này Tự Không”. Vì thấu suốt “bản lai Tâm này tự không”,^[[2]] hư vọng tâm và hư vọng pháp từ đây vĩnh viễn không còn sanh khởi. Có nghĩa rằng, Hành Tâm và Vọng Thức của vị ấy hoàn toàn tịch diệt, đạt thẳng cứu cánh Niết Bàn Chân Đế. Cảnh giới này, Phật đạo gọi là “ra khỏi sanh diệt”, tức là Tâm và Pháp không còn “Sanh Diệt”. Đến đây, vị tu hành hoàn thành công việc tự độ. Vì thế, ֎Phật đạo còn gọi là “Đạo Dừng SANH DIỆT” ^[[3]^] (Diệt Đế).֎ Kinh Đại Niết Bàn có đề cập việc này qua bốn câu kệ như sau: “Chư hành vô thường, thị sinh diệt pháp, sinh diệt diệt dĩ, tịch diệt vi lạc”. Bốn câu này có nghĩa rằng: Tất cả niệm niệm, dong ruỗi, tạo tác của Hành Ấm(thuộc về hư vọng tâm) là vô thường. Nó chính là các quan niệm hư dối (các pháp) được sản sinh bởi Thức Ấm. Nếu, Tâm và Thức không còn sanh khởi thì, ngay đó chính là Niết Bàn An Vui. Bởi lẽ ấy, điều phục tâm thức để tự tâm an lạc, mới là mục tiêu chính của Phật đạo.

Chưa làm được điều này, chưa Chứng Diệt Đế, tâm thức chưa dừng sanh diệt, cho dù có “làm chủ được sanh tử”, sanh tử không làm khổ, nhưng (người này) hãy còn “Vô Lượng Pháp Hư Vọng” đã, đang, và sẽ làm khổ ở quá khứ, ở hiện tại cũng như vị lai là điều khó tránh khỏi!

Theo lời kinh ghi lại, các vị A La Hán sau khi chứng Thánh, dừng sanh diệt, thường tuyên bố như Sư Tử Hống về bốn điều thành tựu của mình (gọi là tứ thành tựu). Bốn điều ấy như sau: 

“Chư lậu dĩ tận, 

Phạm hạnh dĩ lập,

Sở tác dĩ biện,      

Bất thọ hậu hữu”.

Bốn câu này có nghĩa rằng:

− Tất cả các Lậu Hoặc Phiền Não đã được diệt tận...

− Thanh Tịnh Tự Tâm nay đang hiện khởi...

− Công việc Tự Cứu đã hoàn thành...

− Tâm Thức Không Còn Quay Trở Lại những mê muội của Ba Cõi Hữu như một chúng sinh nữa... 

Trong Phật đạo, quả vị A La Hán đối với Nhị Thừa, quả vị Đệ Bát Bất Động Địa của Bồ Tát, tuy rằng hai địa vị này có chỗ “Sai Biệt Về Trí Tuệ”. Nhưng, về cảnh giới tịch diệt thì có chỗ tương đồng. Do đó, hai quả vị nói trên được coi là Nghi Biểu Mẫu Mực của Niết Bàn Diệt Đế. Đối với các Thánh quả này, chuyện Sanh hay Tử theo quan niệm thế thường, không còn là việc mà họ phải bận tâm như là “có cần làm chủ được nó hay không”. La Hán mà bận tâm chuyện này thì, chẳng khác gì có “Anh kia” thường khoe với thiên hạ mình là Thầy Pháp chuyên bắt ma quỷ, mà tối đến lại co rút trong nhà vì ra ngoài sợ ma nó vật.

• ĐẠO ĐẾ: Sau khi vị tu hành đã hoàn thành việc tự độ. Vị này phát Bồ Đề Tâm, học “Trí Tuệ” để đầy đủ phương tiện giúp người, gọi là học độ tha. Đạo Đế của Phật đạo nhằm giải quyết phần việc này. Cho nên: ֎Phật đạo còn có tên là “Đạo Trí Tuệ” (Đạo Đế).֎ Và Trí Tuệ mới chính là đỉnh cao của Phật đạo!

Trong quá trình học Trí Tuệ ở Đạo Đế, theo kinh thì, người tu hành phải trải qua nhiều đời kiếp trui rèn. Quá trình trui rèn trong nhiều đời kiếp này, Phật đạo gọi là “Bất Tư Nghì Biến Dịch Sanh Tử”. Có nghĩa rằng, “Tâm và Trí” của vị đó chuyển biến liên tục theo từng Nhận thức do Trí Tuệ gặt hái được trong quá trình học tập. Nhận thức càng cao, Tứ Vô Lượng Tâm càng lớn, ta có thể nhận ra điều này theo trình tự. Từ Bi, Đại Từ Đại Bi, Vô Lượng Từ Vô Lượng Bi. Hoặc chuyển biến theo ba sở học là Pháp Duyên Từ, Chúng Sanh Duyên Từ và Vô Duyên Từ. Quy trình này xảy ra gần như bắt buộc của Đạo Đế. Giống như khi người ta thắp một ngọn đèn, ánh sáng chỉ soi sáng có một nơi, nếu thắp hai hay nhiều ngọn đèn, ánh sáng sẽ soi nhiều nơi, nếu thắp lên vô lượng ngọn đèn, ánh sáng sẽ chiếu cùng khắp.

• TÂM và TRÍ của Phật đạo cũng như thế, hai món này tương sinh trong quá trình học Trí Tuệ. Đây cũng là lý do vì sao trong các kinh, Phật thường quở trách “Từ Bi của Nhị thừa chỉ đủ tự cứu!”

Và, đây cũng là “Nguyên Nhân Chính” để Phật tuyên thuyết Kinh Diệu Pháp Liên Hoa!

Hỏi: Người tu hành trong Phật đạo, chỉ cầu hết khổ như Thánh quả A La Hán của Nhị thừa là được rồi. Tại sao phải cần đến trí tuệ?

− Đáp: Cũng giống như ngoài xã hội, Xã Hội Thiện Trị hay Phật Quốc Độ ở một góc nhìn nào đó, nó cũng không khác gì mấy. Cũng có những người “an phận thủ thường”, cũng có những người “vì người khác mà sống”. Nhưng, trong xã hội văn minh thì không thể có chuyện “sống chết mặc bay”. Vì thế, mối liên hệ giữa những thành viên trong cộng đồng của những người văn minh luôn có sự tương tác tích cực với nhau, chính những tương tác tích cực giữa các thành viên, xã hội đó mới được gọi là văn minh! 

Lời kinh có dạy rằng: “Một hạt giống thối, không thể nảy mầm... Một cái bình bể, không thể làm được việc của một cái bình...”. Tu hành trong Phật đạo, chỉ cầu một chút Thánh quả nhỏ, chỉ mong tự cứu, không có đại tâm, chẳng vì người mà cầu trí tuệ, Phật thường ví hạng này như hạt giống thối, như chiếc bình bể, … 

Vả chăng, Đạo quả trong Phật đạo không dừng lại ở những Thánh quả nhỏ của Nhị thừa, quả vị cao nhất là thành Phật hay Vô Thượng Bồ Đề... Mà, “Vô Thượng Bồ Đề Quả” là quả vị của Trí Tuệ.  Vì thế, sau khi chứng Thánh quả, không phát Vô Thượng Bồ Đề Tâm cầu học Trí Tuệ, người này có được coi là đã hoàn thành công việc tu tập hay chưa? Lại nữa, trong quá trình chuyển biến Bất Tư Nghì Biến Dịch Sanh Tử của việc học Trí Tuệ. Người này cho dù sinh ra ở đâu, mang thân nào, làm việc gì, v.v... cũng đều được tôn trọng vì trong người vị ấy luôn có Hạt Châu Như Ý của Trí Tuệ, viên ngọc kia ngày càng lớn, ngày càng sáng. Đây sẽ là cơ sở vững chắc để vị ấy tự tại trước mọi chuyển biến sanh diệt trước khi có được thành tựu cuối cùng. 

Nó giống như một người đi từ thành A, đến thành B, sang thành C và những thành ấp liên tiếp nhau. Cho dù người này trải qua nhiều thành ấp khác nhau, với những nguy cơ khác nhau, nhưng người này luôn luôn tự tại, luôn luôn an lạc vì trong vị ấy có “Hạt Châu Như Ý” của Trí Tuệ. Có hạt châu này trong mình, phỏng người đó có sợ hãi hay uý kị bất kì một thành nào trong những thành ấy khi người này đi qua hay không? Trí tuệ của Phật đạo, chính là Hạt Châu Vô Uý khi Bồ Tát dạo chơi trong ba cõi!

Cũng giống như một vị vua sợ hãi cái chết, bởi vị vua ấy biết chắc rằng, chết là vĩnh viễn từ bỏ ngai vàng và sẽ khó có được thứ ấy ở vị lai hay ở một cõi khác. Nhưng nếu, vị ấy biết rằng, cho dù trong đời này, hay sanh ra các đời khác, cho dù ở nơi nào khi vị ấy hiện diện đều được làm vua. Biết được như thế, vị vua kia có sợ hãi cái chết hay không?

Trí Tuệ của Phật đạo chính là vua hoặc kế nghiệp vua trong thế giới các pháp (Pháp Vương & Pháp Vương tử). Cho nên, người có Trí Tuệ hay đang học Trí Tuệ sẽ là vua trong thế giới các pháp ở bất kì cõi nào khi họ đặt chân đến. Đây chính là cơ sở vững chắc để các Bồ Tát tự tại đến đi đối với tất cả các quốc độ!

Tóm lại, trên con đường tiến về Vô Thượng Bồ Đề, Khổ đế giúp người “ra khỏi sanh tử khổ” (8 món khổ). Tập đế giúp người “tịch diệt phiền não, kiết sử và lậu hoặc”. Diệt đế giúp người “thấu suốt bổn tâm, chấm dứt quá trình Sanh Diệt của Tâm thức (ra khỏi luân hồi)”. Đạo Đế giúp người “thành toàn trí tuệ” đạt mục tiêu cuối cùng của Phật đạo!

Vì thế, hai chữ “Sanh Tử” và “Sanh Diệt” nhằm chỉ cho hai đối tượng khác nhau, một thứ chỉ THÂN, một thứ chỉ TÂM.

Khi người tu hành hiểu sai ý nghĩa cốt lõi của các Đế, nhất định không thể thành tựu các đạo quả từ “Tứ Đế” mang lại. Thậm chí, chính những hiểu biết sai lệch này, sẽ đưa ra những giải thích phi chân lý, xa rời chỉ thú cốt lõi của Phật đạo. Một khi xa rời chỉ thú cốt lõi, sẽ khiến mình và người đi tìm những thứ không thể có được trong thực tế, và công cuộc tìm kiếm này nếu có được, cũng chẳng ăn nhập gì đến việc DIỆT KHỔ và PHÁT SANH TRÍ TUỆ trong Phật đạo. Duy Tuệ Thị Nghiệp! ... Hãy “học Đạo Diệt Khổ” để thoát khỏi khổ ải của “Phần Đoạn Sanh Tử” trong “Kiếp Nhân Sinh”. Và, hãy “phát Vô Thượng Bồ Đề Tâm cầu học Trí Tuệ” để tự tại tiến bước trên đoạn đường còn lại của “Bất Tư Nghì Biến Dịch Sanh Tử”. Nếu thực hiện được hai phần việc này thì, vấn đề:

“Không Làm Chủ Sanh Tử” hay “Làm Chủ Sanh Tử” tức: “Sanh Tử theo Nghiệp” hay “Sanh Tử theo Nguyện”. Sẽ Không Còn Là “Nạn Vấn” để những “Phật Tử Chân Chánh Lấy Đây Làm Đề Tài Bàn Luận Hay Đặt Thành Mục Tiêu Hướng Đến Trong Đời Sống Tu Học Của Mình”!

Năm mới, chúc các bạn an vui và tinh tấn!                          (01-03-2018)

-----------------------------------

[[1]] on đơ:  on (âm của chữ “un”) = số một (1); đơ (âm của chữ “deux”) = số hai (2) Tiếng Pháp.

[[2]] Bản lai tâm này tự không (hay còn gọi NGỘ ĐƯỢC BỔN TÂM)

[[3]] Hai chữ sanh diệt ở đây nhằm chỉ cho tâm thức, không nên nhầm lẫn với hai chữ sanh tử của thân thuộc Khổ Đế.