Xa Ma Tha (Chỉ); Tỳ Bà Xá Na (Quán)

Người đã giác ngộ, biết được bản tâm thanh tịnh thì “đi, đứng, ngồi, nằm” (bốn oai nghi) đều có thể tu hành được.

Khi đi, đứng (hoạt động) người ta hạn chế chạy theo tiền cảnh (cảnh trước mặt) bằng cách dùng Tỳ Bà Xá Na (Huệ Quán) để quở trách thấy nghe.

Khi ngồi, nằm người ta có thể sử dụng Xa Ma Tha để ở yên nơi thanh tịnh. Hoặc âm thanh (tiếng động) đến người ta có thể sử dụng Tam Ma Đề để dừng phân biệt. Pháp Tam Ma Đề là chú (trụ) tâm nơi (lỗ̃ tai) hoặc một nơi nào đó để dừng phân biệt. Khi phân biệt không hiện khởi người ta ở yên nơi đó, gọi là Xa Ma Tha (Tu Chỉ). Khi vào sâu trong Xa Ma Tha, thân tâm nhẹ nhàng là lúc Thiền xuất hiện.

Trong bốn oai nghi (đi, đứng, ngồi, nằm), người mới tu hành, "ngồi" dễ lắng tâm và sanh thiền. Giống như người ngồi một mình nơi thanh vắng dễ hưởng sự thanh nhàn hơn là nơi ồn náo.

Thiền là những cảm nhận tinh tế sự chuyển biến nhẹ nhàng trong tĩnh lặng của thân tâm. Khi vọng động thân tâm cũng chuyển biến, nhưng bị tiền cảnh chi phối vì thế khó nhận biết. Giống như tiếng tích tắc của chiếc đồng hồ, ban ngày nó vẫn kêu nhưng vì nhiều thứ âm thanh lẫn lộn và tâm không chuyên chú nên không nghe được, càng về khuya tiếng đồng hồ càng nghe rõ vì thanh vắng và tâm có chú ý (lắng tâm).

Bản chất của thân và tâm này tự có Thiền, tức tự có khinh an, hỷ lạc và thanh tịnh, nhưng ban ngày chạy theo tiền cảnh nên không thấy. Khi ngồi yên, thân tâm có khuynh hướng bất động thì cảm nhận rất rõ sự chuyển biến và bản chất hỷ lạc của nó. Sự cảm nhận đặc biệt này tạm gọi là Thiền chi. Thiền Chi không hiện khi bị một trong năm món Ngũ Triền Cái (hôn trầm, thùy miên, trạo cử, hối quá, nghi) ngăn che, cản trở.

Năm món này xuất hiện trong lúc ngồi thiền. Mỗ̃i người tự tìm cho mình cách vượt qua Ngũ Triền Cái.

(06-2010)